Zoals je waarschijnlijk wel weet is mindfulness zoals we dat tegenwoordig kennen in het westen afgeleid van het Boeddhisme. De Sanskriet term sati werd al in 1881 door ene Thomas William Rhys Davids vertaald als mindfulness.
De belangrijkste brontekst over sati is de Satipaṭṭhāna Sutta (uiteenzetting van het fundament van mindfulness).
Reden genoeg om deze tekst eens onder de loep te nemen, wat ik in de een-na-laatste zenavond van 2019 gedaan heb. Zelf vind ik het leuk om te onderzoeken wat nou de verschillen en overeenkomsten zijn met hoe we tegenwoordig Mindfulness in een MBSR-cursus onderwijzen.
Meditatie-instructie
De Breet & Janssen geven hier aan dat er twee belangrijke aspecten aan de tekst zijn: De meditatie-instructie en de uiteenzetting van de leer.
De meditatie-instructie is erg kort. Wel even wat anders dan de uitgebreide instructie die ik in een cursus geef!
Wat je hier ziet en wat in de rest van de tekst vaak terugkomt, is dat degene die mediteert weet wat er gebeurt. En verderop, bij het stuk over het observeren van de geest, wordt gezegd dat hij onderkent wat de toestand van de geest is. Dit sluit heel mooi aan bij wat we tegenwoordig zien als de essentie van de mindfulness: Het objectief, oordeelloos observeren van wat er gebeurt.
De rest van de soetra gaat over waar degene die mediteert zich allemaal van bewust is. En dat is veel!
In de moderne mindfulness zijn we hoofdzakelijk bezig met het observeren van Lichaam, Gedachten en Emoties.
Op het eerste gezicht lijkt dat in de soetra ongeveer hetzelfde te zijn, want er staat in het begin dat monnik zich bewust is van Lichaam, Gevoelens, Geest en Mentale factoren:
• Life and death are of supreme importance •
Zie hier een Nederlandse versie van de hele soetra op suttas.net. Ik heb de vertaling uit Aldus sprak de Boeddha van de Breet & Janssen gebruikt.
De belangrijkste brontekst over sati is de Satipaṭṭhāna Sutta (uiteenzetting van het fundament van mindfulness).
• Het Satipatthāna-Sutta behoort tot de belangrijkste sutta's van de Canon, omdat hier duidelijke en directe aanwijzingen voor meditatie worden gegeven en de belangrijkste elementen van de Leer beknopt worden uiteengezet •
de Breet & Janssen in Aldus sprak de Boeddha
de Breet & Janssen in Aldus sprak de Boeddha
Reden genoeg om deze tekst eens onder de loep te nemen, wat ik in de een-na-laatste zenavond van 2019 gedaan heb. Zelf vind ik het leuk om te onderzoeken wat nou de verschillen en overeenkomsten zijn met hoe we tegenwoordig Mindfulness in een MBSR-cursus onderwijzen.
 |
| Staande Boeddha in de buurt van Sarnath waar hij z'n eerst preek gaf |
Meditatie-instructie
De Breet & Janssen geven hier aan dat er twee belangrijke aspecten aan de tekst zijn: De meditatie-instructie en de uiteenzetting van de leer.
De meditatie-instructie is erg kort. Wel even wat anders dan de uitgebreide instructie die ik in een cursus geef!
• En hoe, monniken, blijft een monnik bij het lichaam, het lichaam beschouwend?
Welnu, nadat een monnik naar een plaats in de wildernis is gegaan, naar de voet van een boom of naar een lege plaats, gaat hij met gekruiste benen zitten, met rechte rug,
terwijl hij zijn aandacht richt op zijn onmiddellijke omgeving.
Hij ademtbewust in, hij ademt bewust uit.
Als hij lang inademt, weet hij dat hij lang inademt; als hij lang uitademt, weet hij dat hij lang uitademt.
Als hij kort inademt, weet hij dat hij kort inademt; als hij kort uitademt, weet hij dat hij kort uitademt. Hij oefent zich om het hele lichaam te voelen, terwijl hij inademt. Hij oefent zich om het hele lichaam te voelen, terwijl hij uitademt •
Satipatthāna Sutta, de Breet & Janssen
Welnu, nadat een monnik naar een plaats in de wildernis is gegaan, naar de voet van een boom of naar een lege plaats, gaat hij met gekruiste benen zitten, met rechte rug,
terwijl hij zijn aandacht richt op zijn onmiddellijke omgeving.
Hij ademtbewust in, hij ademt bewust uit.
Als hij lang inademt, weet hij dat hij lang inademt; als hij lang uitademt, weet hij dat hij lang uitademt.
Als hij kort inademt, weet hij dat hij kort inademt; als hij kort uitademt, weet hij dat hij kort uitademt. Hij oefent zich om het hele lichaam te voelen, terwijl hij inademt. Hij oefent zich om het hele lichaam te voelen, terwijl hij uitademt •
Satipatthāna Sutta, de Breet & Janssen
Wat je hier ziet en wat in de rest van de tekst vaak terugkomt, is dat degene die mediteert weet wat er gebeurt. En verderop, bij het stuk over het observeren van de geest, wordt gezegd dat hij onderkent wat de toestand van de geest is. Dit sluit heel mooi aan bij wat we tegenwoordig zien als de essentie van de mindfulness: Het objectief, oordeelloos observeren van wat er gebeurt.
De rest van de soetra gaat over waar degene die mediteert zich allemaal van bewust is. En dat is veel!
In de moderne mindfulness zijn we hoofdzakelijk bezig met het observeren van Lichaam, Gedachten en Emoties.
Op het eerste gezicht lijkt dat in de soetra ongeveer hetzelfde te zijn, want er staat in het begin dat monnik zich bewust is van Lichaam, Gevoelens, Geest en Mentale factoren:
• Dit is de directe weg die leidt tot de zuivering van de wezens.
tot het te boven komen van verdriet en gejammer, tot het verdwijnen
van pijn en terneergeslagenheid, tot het bereiken van de
juiste levenshouding, tot de realisering van nirvana [hier en nu],
namelijk de vier vormen van het cultiveren van de aandacht.
Welke vier? Welnu, monniken, een monnik blijft bij het
lichaam, het lichaam beschouwend, energiek, volbewust, aandachtig,
een einde makend aan de hunkering naar en het verdriet om de wereld.
Hij blijft bij de gevoelens, [...]
Hij blijft bij de geest [...]
Hij blijft bij de mentale factoren [...] •
opening van Satipatthāna Sutta, de Breet & Janssen
tot het te boven komen van verdriet en gejammer, tot het verdwijnen
van pijn en terneergeslagenheid, tot het bereiken van de
juiste levenshouding, tot de realisering van nirvana [hier en nu],
namelijk de vier vormen van het cultiveren van de aandacht.
Welke vier? Welnu, monniken, een monnik blijft bij het
lichaam, het lichaam beschouwend, energiek, volbewust, aandachtig,
een einde makend aan de hunkering naar en het verdriet om de wereld.
Hij blijft bij de gevoelens, [...]
Hij blijft bij de geest [...]
Hij blijft bij de mentale factoren [...] •
opening van Satipatthāna Sutta, de Breet & Janssen
So far so good
Het lijkt erg overeen te komen met onze mindfulness, maar bij nader inzien zijn er ook flinke verschillen. Laat ik de rest van dit blog een poging doen om de verschillen uit te leggen. Daarbij kom ik vanzelf op de uiteenzetting van de Boeddhistische leer, omdat het er uiteindelijk over gaat dat degene die mediteert zich tijdens het mediteren bewust is van zo'n beetje de hele leer van het Boeddhisme, en dat is nogal wat.
Het Boeddhisme is een religie van lijstjes en ik zal onderaan dit stuk alle lijstjes die in de soetra genoemd worden hiërarchisch opsommen. De lijstjes en de hiërarchie zijn bedoeld om de geest en de ervaring te duiden. Bovendien zijn de soetra's een paar honderd jaar mondeling doorgegeven en hoe meer structuur er in een tekst zit hoe makkelijker dit gaat.
Verschillen
Meteen in het begin als het gaat over het observeren van het lichaam valt het op dat er veel gecontempleerd moet worden. In de MBSR bedoelen we met observeren van het lichaam het voelen van fysieke gewaarwordingen: Kriebels, pijntjes, warmte etc. In de soetra gaat het ook om het je voorstellen van de lichaamsonderdelen, lichaamssappen(!) en de elementen. En het gaat nog verder doordat er van je gevraagd wordt voor te stellen hoe het lijf in allerlei vormen van ontbinding op een knekelveld ligt! Memento mori! Of, zoals we in de Zen zeggen:
Het gewaarzijn van de Gevoelens en Geest komt redelijk overeen met het gewaarzijn van emoties, zo lijkt het.
Maar als we bij de Mentale factoren aankomen dan wordt het de Boeddhist toch wat lastiger gemaakt, dan de mindfulnesscursist. Hij moest zich bewust zijn van hele lijsten van factoren, zie onder.
Het grootste verschil en meest opvallende in dit alles vind ik dat het observeren van het denken, dat in de mindfulness een zeer centrale plaats heeft, in de soetra een bijzaak lijkt te zijn.
Fantastisch nieuws!
De soetra eindigt grappig en met heel goed nieuws. Je zou deze uitgebreide beoefening van mindfulness slechts 7 jaar vol hoeven houden om ´doorbrekend inzicht´te verkrijgen. De grap is dat de Boeddha zelf afdingt: Nee, het hoeft geen zeven jaar, maar één jaar. Nee, niet één jaar, maar slechts maand. Totdat hij het zelf reduceert tot 7 dagen!!!
Slechts 7 dagen volledig mindful zijn is alles wat nodig is!
Succes!
Zie hier een Nederlandse versie van de hele soetra op suttas.net. Ik heb de vertaling uit Aldus sprak de Boeddha van de Breet & Janssen gebruikt.
Lijst van lijstjes
Hier de totale structuur van de soetra, de lijstjes waar degene die mediteert zich allemaal van bewust zou moeten zijn:
De vier vormen van het cultivereren van aandacht
Lichaam
- Hele lichaam voelend terwijl het ademt
- Ontstaan & vergaan contempleren
- Bewust handelen
- Lichaamsonderelen en -vloeistoffen contempleren
- De elementen
- Aarde
- Water
- Vuur
- Lucht
- Lot van de fysieke dood heel vleselijk en luguber contempleren
Gevoelens
- Bewust zijn van aangename, onaangename en neutrale fysieke en niet-fysieke gevoelens
Geest
- Onderkennen dat de geest is zoals hij is: gepassioneerd, verward, bekrompen, geconcentreerd, bevrijd, ... [een lange lijst van mogelijke geestestoestanden]
Mentale factoren
- 5 hindernissen bij meditatie
- zinnelijk verlangen
- boosheid
- sloomheid
- piekeren
- twijfel
- 5 khandhas (´geledingen van het toe-eigenen´ ook wel datgene waar de menselijke persoonlijkheid uit is opgebouwd; Deze komen ook in Zenliteratuur vaak terug)
- vorm (de zichtbare vorm, het lichaam)
- gevoelens
- cognitie
- drijfveren
- perceptie
- 6 zintuigelijke sferen + de binding aan het bestaan die door de zintuigen veroorzaakt wordt
- oog
- oor
- neus
- tong
- tastzin
- geest en objecten van de geest (het denken, dat onder de geest valt, is in het Boeddhisme een zintuig! Ook valt het op dat het observeren van het denken in de moderne mindfulness een hoofdzaak is, terwijl het hier een bijzaak lijkt!)
- 7 factoren van het ontwaken
- aandacht
- begrip van de leer
- energie
- vreugde
- kalmte
- concentratie
- gelijkmoedigheid
- 4 edele waarheden (dit is wat de Boeddha in zijn eerste preek verkondigt)
- Lijden
- Oorsprong van het lijden (begeerte)
- Ophouden van het lijden (einde aan begeerte)
- Weg tot ophouden van het lijden (het achtvoudige pad)
Activiteiten voorjaar 2020:
|
|
Reacties
Een reactie posten