Hoe mooi en toevallig -ik zie het pas, nadat ik de tekst erbij gepakt heb- dat dit eerste couplet eindigt met het wachten op iets of iemand die je de weg toont. Hier begint het spirituele pad en in het Boeddhisme is dit een belangrijk punt: Bodhicitta. Letterlijk 'verlichte geest' of 'verlichtingsgeest', maar in het Engels vaak vertaald als Way Seeking Mind.
Eihei Dogen zegt in zijn verhandeling over de tijd, Uji, waar ik later meer over zal zeggen: 'the desire for enlightenment arises spontaneously'. Alsof het buiten de causaliteit en dus buiten de tijd staat.
Maar hier laat ik hem even bungelen. Bodhicitta is een onderwerp op zich en ik wilde het eigenlijk over tijd hebben.
Waar dan zitten? Vanuit de Zen, en ook de Mindfulness, zou ik zeggen: Ga regelmatig op het puntje van de locomotief zitten. Zodat je neus het allervoorste punt van de trein is!
In de Zen heet dit First Nen, of Eerste Nen. De allereerste feitelijke ervaring van een gebeurtenis. Nog voordat er enige verwerking plaatsvindt.
Hoe subtiel en hoe natuurlijk de beweging weg van de zintuigelijke hier-en-nuervaring is, wil ik uitleggen met een aandachtsexperiment.
Sluit je ogen voor een paar seconden en let heel goed op wat er gebeurt. -Oja, wel eerst de instructie lezen natuurlijk- Ga voorop de punt van de locomotief zitten. D.w.z. richt je op feitelijk zintuiglijke ervaringen en vind er niks van. Doe er niks mee. Dus een onverwachts lichaamsprikkeltje komt, verandert, is weg. En doe er dan niks meer mee. Hetzelfde voor een onverwachts geluid etc.
...
...
Kun je ervaren dat de dingen die heel even je volle aandacht trekken, b.v. het geluid van een druppel uit de kraan hier, een echo heeft?
Nee?
Dan eens zo: Sluit je ogen en zit aandachtig. Fluit een spontane melodie. Ben je in staat dat te doen zonder in de verste verte nog iets van ervaring van die melodie te hebben, nadat het fluiten is gestopt?
Of, zoals bij mij, ijlt de melodie nog iets na, als een vage echo?
Als ik het zelf zo onderzoek, dan lijkt het alsof ik bij alle ervaringen waar ik echt even m'n aandacht bij heb, er zo'n soort 'verwerkingsecho' is.
Uji, Eihei Dogen (1200 - 1253)
Boeddhisme & Tijd
Eihei Dogen, een belangrijke zenmeester en schrijver, heeft een verhandeling over tijd geschreven die Uji heet. Hierboven heb ik uji als tijdelijkheid vertaald. Vaak wordt het vertaald als time-being of being-time.
Hoe dan ook: Het belangrijkste punt in Dogens Uji is dat alles tijd is of alles het wezen van tijd heeft. Lees gerust verder in Uji. Het is prachtig. Én, zoals altijd bij Dogen poëtisch-cryptisch.
Suzuki Roshi schrijft in Zen Mind, Beginners Mind heel helder iets wat meteen in het verlengde ligt, als ik even de subtiele overstap mag maken van tijd naar verandering:
In feite is de eigen-natuur van elk bestaan niets anders dan de verandering zelf,
de eigen-natuur van alle bestaan.
Er is geen speciale, aparte eigen-natuur voor elk bestaan •
Shunryū Suzuki Roshi (1904 - 1971)
Ook in het klassieke Boeddhisme staat verandering, meestal via de term anicca (vergankelijkheid), centraal. Het wordt één van de drie karakteristieken van de werkelijkheid genoemd.
Het eerste weten dat Siddhattha krijgt tijdens de eerste nachtwake op de ochtend dat hij Boeddha wordt is inzicht in zijn eigen veranderlijkheid, doordat hij zijn vorige levens doorzag en 'wist wie hij geweest was in welke tijd'. Je zou kunnen zeggen dat inzicht in de eigen tijdelijkheid essentieel is bij het ontwaken.
In de Zen is het ook nog belangrijk om te benadrukken dat we soms te veel bezig zijn met het proberen iets te bereiken. We creëren een idee van tijd die nodig is om iets aan onszelf te verbeteren en sluiten daarmee de mogelijkheid uit dat het hier-en-nu goed is, zoals het is.
Want, zoals Dogen zegt: "Between aspiration, practice, enlightenment and nirvana, there is not a moment's gap."
Wat is tijd?
Okee. Dan misschien toch eventjes naar het hete hangijzer. "Wat is tijd?"
Stel iemand weet hoe je uit moet vinden hoe laat het in Bodhgaya is, wanneer hij weet dat het 17:00 uur is in Enspijk. En die persoon vraagt: "Maar is het ook 17:00 uur op de zon?" Die vraag is zinloos, omdat het begrip tijd uit de context van Enspijk in deze laatste situatie geen betekenis heeft.
Dit voorbeeld is van Wittgenstein. Hij zegt dat een begrip pas betekenis heeft in een taalspel. Dat is een levendig gebruik van mensen in een bepaalde context. Als je een begrip gebruikt in een zin waar geen taalspel voor is, dan wordt het betekenisloos.
St. Augustinus (354-430) zegt: "Wat is tijd? Als het me niet gevraagd wordt, dan weet ik het; maar als ik het zou uitleggen aan iemand die ernaar vraagt, dan weet ik het niet."
Wat St. Augustinus volgens Wittgenstein nodig had was de herinnering aan iets wat hij dondersgoed kende, namelijk de grammatica van het woord 'tijd'.
(betoog vrij vertaald uit A New History of Philosophy, Volume Two van Matson, blz. 565)
Dus wat betekent dit voor ons, als we de vraag "Wat is tijd?" willen beantwoorden?
Het antwoord wat mij betreft is: Als je de vraag "Hoe laat is het?" beantwoordt aan iemand, of zelf de vraag stelt en begrepen wordt. Of als je een gesprek hebt met iemand over vroeger. Of over hoe snel of langzaam de tijd soms gaat. B.v. als je in de zendo zit en je rug en knie pijn doen. ;-)
In het levende gebruik van de taal zit je begrip van het woord.
In de ervaring is de betekenis van tijd de doorleefde tijd, zoals de betekenis van het leven, het levende leven zelf is. En zoals de betekenis van Zen het beoefenen van Zen is.
Ik moet ook weer eindigen met Time van Pink Floyd. Hierboven de één-na-laatste en twee-na-laatste strofes. Ik vind deze tekst altijd ontroerend als ik hem hoor.
"Home. Home again." er zit voor mij veel melancholie in omdat het liedje lijkt te gaan over het vergaan en verliezen van de tijd. Maar dan toch, kun je nog steeds thuiskomen. Uitrusten en opwarmen bij een simpel vuurtje. Terug bij af, bij het simpele levende moment zoals het is. Mét een diep gevoel van thuiskomen. Thuiskomen ín het moment, met een doorvoeld begrip van je eigen tijdelijkheid.
En dan misschien een beetje mijmeren over de tijd...
Do not squander your time
Het lastigste aan tijd vind ik zelf niet het feit dat dingen voorbij gaan en dat ik ouder word. Wat mij betreft is het zo, dat juist ómdat ze voorbij zijn ik van de herinneringen kan genieten. Een andere manier zie ik niet.
Het lastigste aan tijd vind ik met het juiste bezig zijn en blijven. M'n tijd goed gebruiken. Voor mij heeft Tijdsurfen daar goed bij geholpen. Ik ben iemand die snel afdwaalt en het bewust kiezen van een taak en het houden van mijn aandacht daarbij is daarom een belangrijk leerpunt.
Speciaal hiervoor heb ik een online workshop van 1,5 uur als intro op Tijdsurfen gemaakt: Aandacht bij je taak houden. Doe een keer mee en ervaar hoe Tijdsurfen kan helpen bij het bezig zijn en blijven met het wat voor jou de juiste taak is.
(nieuwe sessies: vr. 11 dec. 15:00, ma. 14 dec. 19:00 & di. 15 dec. 20:00)
Activiteiten najaar 2020 & voorjaar 2021
|
Time van Pink Floyd is voor mij ook een belangerijk nummer.
BeantwoordenVerwijderenMet Kairos wordt volgens mij bedoeld dat je zó in een activiteit op kunt gaan (bijv. meditatie) dat je de tijd ahw 'vergeet'.