Heb jij ook zo’n last van een plakkerige geest?
Het weer is nu bloedheet, m'n hele lijf plakt!
Maar m'n geest heeft daar geen hittegolf voor nodig, die is altijd plakkerig.
Maar m'n geest heeft daar geen hittegolf voor nodig, die is altijd plakkerig.
Een van de eerste dingen die mensen opmerken als ze voor de eerste keer een aandachtsoefening zoals een mindfulnessoefening of zenmeditatie doen, is dat ze snel ‘afdwalen’. De geest blijft graag plakken aan allerlei prikkels.
Vaak wordt dat meteen als probleem gezien en als ‘niet bij de oefening horend’. De mindfulness bestaat er dan ook voor een groot gedeelte uit de houding aan te leren dat het geen probleem is dat dit gebeurt. Dat het bij de oefening hoort en dat juist het opmerken van het afdwalen de essentie van wakkerheid is. “Yes, ik zie dat ik afdwaal, ik ben wakker!” zeg ik dan vaak.
Maar wat als we nu nog eens een stapje verder gaan? Als we zeggen dat het zien dat de geest blijkbaar die eigenschap van afdwalen heeft, de belangrijkste les is? Zou de eerste les de belangrijkste les kunnen zijn?
Ik kwam een tekst tegen van een hele belangrijke Chinese Zenmeester uit het Gouden Tijdperk van Zen, die wel erg in deze richting wijst:
• Mocht je geest afdwalen, volg die dan niet,
waarna je dwalende geest vanzelf stopt met afdwalen.
Mocht je geest ergens willen blijven hangen,
volg hem niet en verblijf daar niet,
waarna het zoeken van je geest naar een verblijfplaats vanzelf ophoudt.
Daardoor zul je een niet-vastplakkende geest gaan bezitten,
een geest die in de staat van niet-vastplakken verblijft.
een geest die in de staat van niet-vastplakken verblijft.
Als je je volledig bewust bent van een niet-vastplakkende geest,
zul je ontdekken dat er alleen maar het feit van rondhangen is,
met niets om in te blijven hangen of niet in te blijven hangen.
zul je ontdekken dat er alleen maar het feit van rondhangen is,
met niets om in te blijven hangen of niet in te blijven hangen.
Deze volledige bewustwording in jezelf van een geest die nergens aan blijft plakken,
staat bekend als een duidelijke perceptie van je eigen geest of, met andere woorden,
als een duidelijke perceptie van je eigen aard •
staat bekend als een duidelijke perceptie van je eigen geest of, met andere woorden,
als een duidelijke perceptie van je eigen aard •
Bǎizhàng Huáihái (720-814), blz. 97 van Zen Experience, Thomas Hoover (Engelse tekst, zie beneden)
Bǎizhàng Huáihái (Jap. Hyakujō Ekai) is een belangrijke meester in de geschiedenis van Zen, omdat hij als eerste een klooster heeft dat echt in zenstijl opereert, doordat hij nieuwe kloosterregels schrijft speciaal voor Zen. Deze regels worden grotendeels nog steeds gevolgd. Opvallend aan Bǎizhàngs regels is dat ze gedetailleerd zijn, dat werk verplicht is en dat rituelen van geloften belangrijk zijn.
Bezige bijen
Als je mediteert, maar misschien ook als je gewoon je leven leeft, kun je opmerken dat de geest -of zeg voor het gemak, het bewustzijn- altijd wel een vulling heeft, iets waarneemt, of ergens mee bezig is.
De geest heeft een bepaalde plakkerigheid, hij wil met prikkels meegaan. Dit is zeer herkenbaar voor mensen die mediteren en de grootste bezigheid tijdens mediteren is dan ook het opmerken dat de geest afdwaalt naar een geluid of gedachte of pijntje in het lijf en hem weer vriendelijk terugbrengen naar waar je hem hebben wilt.
Opmerken en vriendelijk terugbrengen naar… b.v. de adembeweging.
Wat is het probleem?
Ja, nou-en? De geest is altijd ergens mee bezig. Wat maakt dat nou uit?
Dat maakt mij niks uit. Dat is hoe de geest is. De suggestie van b.v. de Zentraditie en zeker ook van bovenstaande tekst van Pai-chang suggereren wel dat er ook iets anders is. Een geest die niet aan iets vastplakt, die even geen houvast heeft.
En waarom is dat dan zo belangrijk?
Nou… de geest -of het bewustzijn- opzich lijkt geen voorkeur te hebben voor waar het aan plakt, in blijft hangen. Met leuke of neutrale of praktische dingen bezig zijn is prima, maar wat als depressie een sterke prikkel is. En dat de overhand krijgt en het hele bewustzijn vult en kleurt. Of andere onprettige dingen. Het lijkt mij dat het de geest niet uitmaakt en zich net zo makkelijk laat meeslepen door negatieve gedachten of gevoelens, als door positieve of neutrale dingen.
Wat als daarachter, of daaronder een vrijheid zit? Een vrijheid van een niet-vastplakkende geest.
Een manier om ‘daar te komen’ is de manier die Pai-chang aangeeft in zijn tekst. Zelf heb ik die iets meer geformaliseerd door een oefening, die je hier helemaal onderaan kunt lezen. En ik wil nog een tweede suggestie geven die je wellicht een glimp van de niet-vastplakkende geest geeft.
Ervaring
Laten we de ervaring van concentratie eens ontleden. Focus je, b.v. visueel, op een punt. Wat is er nu allemaal?
Er is het feitelijke beeld van je focuspunt. Er is voor mij ook waarneembaar, zoiets als de wil tot focussen. De drang tot het blijven met de aandacht bij dat punt. Neem je die ook waar, of is het voor jou anders?
Wat is er nog meer?
[eerst zelf goed waarnemen a.j.b. - en hoe is dat, terwijl je de focus probeert te behouden?]
…
Ik zou zeggen, op het moment dat je gefocust bent, is er ook nog de omgeving. Een soort wazig omgevingsbewustzijn, waaruit afleidingen kunnen komen, maar waaruit ook b.v. nuttige gevaarsignalen kunnen doorkomen. Er valt ineens het geluid van een vogel op, of je geest plakt ineens vast aan een pijntje in het lijf.
Nu. Kijk eens of je achter dat omgevingsbewustzijn, waar je niet de focus op hebt, nog iets waar kunt nemen. Kun je een glimp waarnemen van de ‘container van gewaarzijn’ die deze omgeving en daarbij het geheel van omgeving en focus aanschouwt?
Het is geen helder object zoals de maan. Het is meer als een wild dier. Je hoort het ritselen en als je je hoofd erheen draait, dan zie je net iets wegschieten, zonder te hebben kunnen zien welk dier het is.
Er is ook geen specifieke vorm om te zien. Als het vorm had, was het weer onderdeel van de omgeving, of de focus, maar dat is het niet.
• leerling: "Wat vindt u het mooiste in de wereld?"
meester: "Dat hij volkomen leeg is en dat hij vol vorm is."
leerling: "Wat betekent dat?"
meester: "Op zichzelf niks. Dat is leegte.
Voor mij heel veel. Dat is vorm." •
Achtergrondbewustzijn
Deze container van gewaarzijn, zoals ik het hierboven noemde, deed me denken aan een interview met Frank Ostaseski. Hij wordt geïnterviewd over de beroerte die hij had gehad en praat hier heel intrigerend. Sowieso prachtig om te zien, omdat hij zijn best doet om alles wat die ziekte veroorzaakt oordeelloos en nieuwsgierig waar te nemen. Bovendien zegt hij (op 1:15) dat hij vanuit een backgroud awareness waar kon nemen hoe zijn hersenfuncties uitvielen: interview op YouTube https://www.youtube.com/watch?v=eLU_JT7lemA
Hetzelfde?
Stiekem doe ik de suggestie dat het zijn bij dit achtergrondbewustzijn hetzelfde is als het zijn bij de niet-vastgeplakte geest. Dit volgt nergens uit! Dus onderzoek het!
Het Engelse tekst & een oefening
De tekst in het Engels uit Zen Experience van Thomas Hoover, blz. 97:
• Should your mind wander away, do not follow it,
whereupon your wandering mind will stop wandering of its own accord.
whereupon your wandering mind will stop wandering of its own accord.
Should your mind desire to linger somewhere,
do not follow it and do not dwell there,
whereupon your mind’s questing for a dwelling place will cease of its own accord.
whereupon your mind’s questing for a dwelling place will cease of its own accord.
Thereby, you will come to possess a non-dwelling mind
- a mind which remains in the state of non-dwelling.
- a mind which remains in the state of non-dwelling.
If you are fully aware in yourself of a non-dwelling mind,
you will discover that there is just the fact of dwelling, with nothing to dwell upon or not to dwell upon.
you will discover that there is just the fact of dwelling, with nothing to dwell upon or not to dwell upon.
This full awereness in yourself of a mind dwelling upon nothing
is known as having a clear perception of your own mind or, in other words,
as having a clear perception of your own nature •
is known as having a clear perception of your own mind or, in other words,
as having a clear perception of your own nature •
Bǎizhàng Huáihái (720-814)
Oefening van Bǎizhàng (& Nenren):
- Ga zitten en land goed. Kom terug in je lijf.
- Doe een focusoefening, b.v. de adem volgen & tellen, zo'n 10 minuten
- Laat de focus op adem los
- Merk de onderwerpen op waar je geest zoal naar afdwaalt. Waar plakt hij aan vast?
- Benoem ze & zeg: Hier ga ik niet mee mee!
- Beschouw wat er is als de geest niet ergens in meegaat, aanschouw de tussenruimte,
tussen het afdwalen in - Blijf waakzaam op afdwalen en zeg opnieuw: Hier ga ik niet in mee
- Duik dieper in die simpele aanwezigheid van de niet-vastplakkende geest
Interview Irène Sensei & anderen
Voor in de tuin of op het strand: Marloes Lazal heeft verschillende Nederlandse Zenleraren geinterviewd, waaronder Irène Bakker Sensei & Nico Tydeman Roshi:
Activiteiten najaar 2020:
|
Reacties
Een reactie posten